Разум, Наука и Счастье

Казахская притча

Разум, Наука и Счастье поспорили между собой: кто из них лучше, кто сильнее? Решить сами они не смогли и пошли к мудрецам, чтоб те их рассудили.
Мудрецы сказали так, обращаясь к Счастью:
— Ты, Счастье, изменчиво и неразборчиво, часто появляешься там, где не надо; осчастливишь человека, заставишь его волноваться, страдать, а потом покинешь. Познакомься лучше с Разумом, будешь долго жить.
— А ты, Наука, — сказали мудрецы, — сильна во всем мире. Ты можешь заставить чёрный камень расплавиться, сверкать на весь мир, иногда делаешь что-то из ничего, многое превращаешь в ничто. Ты можешь и создавать, и разрушать. Познакомься и ты с Разумом, тогда долго проживёшь в почёте.
Разуму старцы сказали:
— Нет в мире лучшего друга у человека, чем ты. Но когда человек в гневе, ты появляешься и исчезаешь, уступив место злу. Возвращаешься лишь тогда, когда зло уже сделало своё дело. Ты принимаешься исправлять его ошибки, но не всегда тебе удаётся это сделать. Если бы ты с самого начала не покидал человека, то зло не заняло бы твоё место.
Обращаясь ко всем, мудрецы сказали так:
— Ты, Разум, будь человеком, ты, Наука, будь конём, а ты, Счастье, — кнутом. И если вы объединитесь, то всем будет хорошо.

Թարգմանություն

 Բանականությունը, Գիտությունը և Երջանկությունը իրար մեջ վիճեցին՝ նրանցից ո՞րն է ավելի լավը, ո՞վ է ավելի ուժեղ: Նրանք չկարողացան ինքնուրույն որոշել և գնացին իմաստունների մոտ՝ դատելու նրանց։
Իմաստուններն այս ասացին՝ նկատի ունենալով Երջանկությունը.

 -Դու, Երջանկություն, փոփոխական ես ու անընթեռնելի, հաճախ հայտնվում այնտեղ, որտեղ պետք չէ; երջանկացնել մարդուն, ստիպել նրան անհանգստանալ, տառապել, հետո հեռանալ: Ավելի լավ ճանաչիր Միտքը, երկար կապրես։

 «Եվ դուք, Գիտություն, - ասացին իմաստունները, - ուժեղ եք ամբողջ աշխարհում: Դուք կարող եք սև քարը հալեցնել, փայլեցնել ամբողջ աշխարհի համար, երբեմն ոչնչից ինչ-որ բան եք ստեղծում, շատ բան դարձնում եք ոչնչի: Դուք կարող եք և՛ ստեղծել, և՛ ոչնչացնել: Ճանաչիր նաև Միտքին, այդ դեպքում դեռ երկար կապրես մեծ հարգանքով։
Մեծերը մտքին ասացին. 

 «Աշխարհում քեզնից լավ ընկեր չկա: Բայց երբ մարդը բարկանում է, հայտնվում ես ու անհետանում՝ տեղը զիջելով չարին։ Դու վերադառնում ես միայն այն ժամանակ, երբ չարն արդեն արել է իր գործը։ Ձեզ տանում են ուղղելու նրա սխալները, բայց դուք միշտ չէ, որ կարողանում եք դա անել։ Եթե ​​դուք հենց սկզբից չլքեիք մարդուն, ապա չարը ձեր տեղը չէր զբաղեցնի։

 Դիմելով բոլորին՝ իմաստուններն ասացին.

 — Դու, Միտք, մարդ եղիր, դու Գիտություն, ձի եղիր, իսկ դու, Երջանկություն, մտրակ եղիր։ Իսկ եթե միավորվեք, ուրեմն բոլորը լավ կլինեն։

Լույսի տեսություններ

Նույնիսկ XVII դարում գիտնականները չունեին միասնական կարծիք. նրանց մի մասը, այդ թվում` Իսահակ Նյուտոնը, պնդում էր, որ լույսը թեթևագույն մասնիկների հոսք է, մյուսները՝ որ այն կազմված է ալիքներից։ Առաջինները լույսի անդրադարձումը բացատրում էին՝ ենթադրելով, որ մասնիկները նյութի մակերևույթից այնպես են հետ ցատկում, ինչպես բիլիարդի գնդակները՝ դաշտի կողերից։ Այս տեսությունը լույսը դիտում էր որպես ֆոտոնների՝ տարրական մասնիկների շարժում։ Սակայն այն չէր բացատրում լույսի բեկման երևույթը. ինչո՞ւ է մասնիկների մի մասը հետ ցատկում նյութի մակերևույթից, իսկ մյուսը՝ անցնում։ Այս և նման շատ երևույթներ ավելի հեշտ էին բացատրվում լույսի ալիքային տեսության դիրքերից, որի հեղինակը անգլիացի ֆիզիկոս Թոմաս Յունգն էր: Սակայն Յունգը չէր ընդունում լույսի` մասնիկների հոսք լինելու գաղափարը։ Միայն 1905 թվականին Ալբերտ Այնշտեյնն ապացուցեց, որ լույսը միաժամանակ ունի և՜ մասնիկների, և՜ ալիքների հատկություններ։ 

Մասնիկ-ալիքային երկվություն, տեսություն, ըստ որի մատերիան օժտված է ոչ միայն զանգված ունեցող մասնիկի հատկություններով, այլև՝ ալիքի, որն էներգիա է տեղափոխում։

Լույսը կազմված է փոքրիկ մասնիկներից՝ կորպուսկուլներից, որոնք լուսատու մարմինը առաքում է բոլոր ուղղություններով՝ ճառագայթների երկայնքով:

Լինելով քվանտային մեխանիկայի առանցքային հղացքը՝ այս երկվությունը մատնանշում է դասական երկու՝ «ալիք» և «մասնիկ» հասկացությունների անբավարարությունը՝ կատարելապես նկարագրելու քվանտային օբյեկտների վարքը։ Քվանտային մեխանիկայի ստանդարտ մեկնաբանությունները այս պարադոքսը բացատրում են որպես Տիեզերքի հիմնարար հատկություն, մինչ այլ մեկնաբանություններ բացատրում են մասնիկ-ալիքային երկվությունը որպես դիտողի տարբեր սահմանափակումներից բխող երկրորդական, ածանցյալ հետևանք։ Այս մեկնաբանությունը բացատրում է քվանտային օբյեկտների վարքը՝ դիտարկելով լայնորեն կիրառվող Կոպենհագենյան մեկնաբանության տեսանկյունից, որում մասնիկ-ալիքային երկվությունը հանդես է գալիս որպես համապատասխանության այն դրսևորումը, որ երևույթները կարելի է դիտարկել այս կամ այն եղանակով, սակայն ոչ երկուսով միաժամանակ։

Երկվության գաղափարը սկիզբ է առնում լույսի և մատերիայի բնույթի մասին վեճերից, որոնք կային դեռ 17-րդ դարում, երբ Քրիստիան Հյույգենսը և Իսահակ Նյուտոնը առաջ քաշեցին լույսի մասին երկու հակադիր տեսություններ. լույսը կազմված է ալիքներից (Հյո և լույսը կազմված է մասնիկներից (Նյուտոն)։ Մաքս Պլանկի, Ալբերտ Էյնշտեյնի, Լուի դը Բրոյլի, Արթուր Կոմպտոնի, Նիլս Բորի և այլոց աշխատությունների միջոցով հաստատված արդի գիտական տեսությունն այն է, որ բոլոր մասնիկներն ունեն նաև ալիքային բնույթ և ընդհակառակը։ 

Լույսը առաձգական ալիք է՝ լույսի աղբյուրից հեռացող համակենտրոն գնդոլորտների տեսքով:

Հետագայում Ալբերտ Այնշտայնը՝ ֆոտոէֆեկտի երևույթը բացատրելիս, նորից անդրադարձավ լույսի մասնիկային բնույթին և ցույց տվեց, որճառագայթելիս և կլանվելիս, լույսը իրենից ներկայացնում է լուսային մասնիկների՝ ֆոտոնների հոսք:

Մարդը և հասարակությունը

Հասարակությունն այն է, ինչ մեզ շրջապատում է մեզ : Այսինքն՝ մենք ծնվել ու մեծացել ենք հասարակության մեջ ու մեր կյանքն առանց դրա չենք պատկերացնում։ Երբևէ մտածե՞լ եք, թե ինչպիսին կլինեիք առանց այդ հասարակության: Պատասխանելուց առաջ հաշվի առեք այն գործոնը, որ այն բոլոր արժեքները, որոնք մենք այդքան հարգում ենք, գնահատում ենք հենց հասարակության շնորհիվ։ Այսինքն՝ մենք գնահատում ենք ընկերությունը , քանի որ գիտենք, թե դա ինչ է։ Մենք չէինք գնահատի ընկերությունը, եթե երբեք ընկերներ չունենայինք և չլինեինք հասարակության անդամ: Հասարակության չափանիշները, որոնց համապատասխանում են մարդկանց մեծ մասը, ունեն նույն արժեքները: Եվ ոչ միայն արժեքներն են միանման․․․

«Գորշագույնություն»

Կուզենամ պարզաբանել վերևում տեղադրված նկարը։ Առաջին հայացքից թվում է, թե սա պարզապես գույների խաղ է և սովորական գեղեցիկ նկարչություն։ Բայց եթե մտածենք, դա խոր իմաստ է կրում։ Յուրաքանչյուր մարդ յուրովի տեսնում և բացատրում է այս նկարը։ Բայց ես կցանկանայի դա բացատրել այսպես. Մարդ, եզակի և ինդեվեդուալ էակ: Յուրաքանչյուր մարդ առանձնահատուկ է, և դա կայանում է նրանում, որ մարդիկ չեն կրկնվում: Նրանք բոլորն էլ տարբեր են և յուրաքանչյուրն ունի իր մտածելակերպը, երազանքները, ցանկությունները: Պարզապես պատկերացրեք, թե ինչպիսին կլիներ աշխարհը, եթե յուրաքանչյուր մարդ գիտակցեր իր յուրահատկությունը և օգտագործեր իր երազանքներն իր բարօրության համար։ Ինչ՞ու մենք չենք տեսնում այս ստեղծագործ գաղափարները և օրիգինալ մարդկանց: Պատճառն այն է, որ հասարակությունը, որտեղ մենք բոլորս ապրում ենք, սահմաններ ու ցանկապատեր են։ Ահա թե ինչպես եմ ես տեսնում հասարակությանը. Այսինքն՝ ստեղծվել են ինչ-որ չափորոշիչներ, և հասարակությունը չգիտես ինչու համապատասխանում է ինչ-որ անհայտ անձի ստեղծած այս չափանիշներին։ Ժամանակի ընթացքում ձևավորվեց Լավի և վատի հասկացությունը և հայտնվեց այս լավի և վատի միջև սահման։ Իմ աչքում հասարակությունը մտածողության սահմանափակում է։ Այսինքն՝ մարդիկ ժամանակի ընթացքում լինելով այս հասարակության մեջ, կործանում է իրեն ու ավելի հարմար ես է ստեղծում համապատասխանելկու համար։ Ավելի լավ ես: Առաջի նկարի մեջ մարդիկ գունավեր են։ Ամեն մեկը ունի իր գույնը՝ իր յուրահատուկ գույնը։ Սակայ երբ մարդիկ խառնվելով իրար կազմում են հասարակությունը դառնում են մոխրագույն։ Մոխրագույնը բնորոշում է դատարկություն կամ միանմանություն։ Հարցրեք ձեզ քանի ոշ չի։ Արդյո՞ք դուք մոխրագույն եք։

«Լռությունը համաայնության նշան է» անվանումով պատկերը։

Այս մի նկարի մասին շատ տարբեր կարծիքներ են հնչել լսարանում։ Սակայն իմ կարծիքն հետևյալն է։ Ես այստեղ տեսնում եմ մի շարք մարդկանց, որոնք կարծես թե ձեռք են բարձրացնում կամ համաձայնվում են՝ ինչն էլ հաստատում է վերնագիրը։ Սակայն տպավորություն է, թե բոլորը հետևում են առաջինին: Այսինքն՝ առաջինը ձեռք է բարձրացրել, մեծամասնությունը նույնպես ձեռք են բարձրացրել։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ հասարակության մեջ մարդիկ միշտ վախենում են աչքի ընկնել կամ տարբերվել: Դրա համար մարդիկ իրենց կարծիքը չեն հայտնում։ Շատ ավելի հեշտ է համաձայնվել ուրիշի կարծիքի հետ՝ սեփականը չդատապարտելու համար։ Սա հուշում է, որ մարդիկ ենթագիտակցորեն հասկանում են, որ կարծիքը կարող է դատապարտվել, եթե արտահայտվի: Ուստի չեն արտահայտում, ճիշտ է։ Հետո՞ ինչ, մեր սեփական կարծիքից վախենալով, ուրիշի կարծիքին ենք հետևում։ Պետք է գիտակցել, որ այն մարդը, ով կանգնած է մեր դիմաց և կարծիք է հայտնում, որ հասարակության մեծամասնությունը հետևում է, նույն մարդն է, ինչ մենք։ Մենք չպետք է հետևենք ուրիշների հիմարությանը, երբ ունենք մեր սեփականը: Ինչ՞ու հիմարությանը։ Քանի որ մենք վստահ չենք որ այդ համատարած կարծիքը ճիշտ են։ Երբ անգամ այդ «ճիշտ» հասկացությունը, ստեղծված է ասարակության կողմից։

Բնությունը և մարդը

Մեզ հիացմունք են պատճառում երկնքի աստղերը, բարձր լեռները, հարթավայրերը, օվկիանոսները, գետերը և այլն: Զարմանալի է նաև բույսերի և կենդանիների աշխարհը: Բայց երկրագնդի վրա ամենայուրահատուկ արարածը՝ մարդն է: Մարդը ևս կենդանի բնության մաս Է կազմում: Առանց բնության մարդը չի կարող գոյություն ունենալ, ապրել և աշխատել: Ի տարբերություն կենդանիների, մարդը ստեղծում է և ստեղծագործում: Որովհետև մարդը բնության միակ բանական, այսինքն՝ մտածող էակն է: Նա ունի նաև խոսելու և աշխատելու ունակություն: Սակայն այդ ունակություններից ոչ ոք չի օգտվում, շնարհակալություն հայտնելու համար բնությամը։ Այն ամենը, ինչ մենք ունենք, մենք ստանում ենք բնությունից։ Ո՞վ ենք մենք առանձ բնության։ Նախ նշենք, որ մենք ենք բնությունը, և անհնար է դիտարկել մարդուն առանձ բնության։ Իսկ եթե դիտարկենց բնությանը առանձ մարդու, ապա կարծում եմ, որ բնությունը առանձ մարդու, թե մարդու հետ միևնույն է կա և կլինի։ Անծայրածիր օվկիանոսներ, ընդարձակ անտառներ, անհաղթահարելի բարձրունքներ, փոթորկոտ ծովեր և անծայրածիր անապատներ. այս ամենը խոսում է բնության մեծ ուժի և հզորության մասին: Մարդը չպետք է մոռանա, որ ինքը բնության մի մասն է, պետք է բնությունը պահել ու պահպանել։ Մարդը բնության մի փոքրիկ մասնիկն է: Մարդը և բնությունը, բարեկամնե՞ր, թե՞ թշնամիներ դժվար է ասել: Հաճախ պատահում է, որ մարդը կարող է թշնամի հանդիսանալ բնությանը և կարող է լինել նաև ճիշտ հակառակը՝ այսինքն բնությունը մարդու հանդեպ համարվի թշնամի: Իմ կարծիքով, բնությունան արած վատությունը ավելի շուտ պատիժ է։

Բնությունը անիմաստ չի վնասի իր իսկ արարածներին։ Այն ամենը ինչ մարդը անում է ստանում է պատասխան պատիժ։ Հասարակ մի օրինակ։ Մարդը, աղտոտելով միջավայրը, մի շարք բնական գործոններ է քայքայում։ Այդ քայքանման պատճառով բնական աղետները դառնում են ոչ այդքան բնական։ Բնական գործոնների խախտման պատճառով շատանում են երկրաշաժերը և այլ երևույթները։ Դառնում է, որ ոչ թե բնությունն է վնասում մեզ, այլ մենք վնասելով բնությանը, վնասում ենք մեզ։ Կարծում եմ, սխալ է դիտարկել բնությանը ինչպես թշնամի և վնաս հասցնող կերպար, քանի որ բանական էակը մարդն է, այլ ոչ թե բնությունը։ Մարդն է գիտակցաբար վնասում, իսկ բնությունը միայն պատասխան ռեակցիա է ցույց տալիս։

Արդարություն

1)Ին՞չ է արդարությունը։
Բնորոշում է երևույթների այնպիսի վիճակ, որը համարվում է պատշաճ և համապատասխանում մարդու, մարդկային հանրության գոյության ու բնականոն զարգացման պահանջներին։ Արդարությունը ենթադրում է բարու և չարի այնպիսի առնչություն, որի հիմքում ընկած է հասարակության շահը և որը ճիշտ է, պատշաճ, բանական, բնականոն, բարոյական, գեղեցիկ։

2)Որ՞ն է արդարության բարոյական կողմը։
Ազատության բարոյական կողմն առնչվում է ճշտի և սխալի, բարու և չարի, արդարի և անարդարի, պարտքի և խղճի մասին մարդկանց պատկերացումներին։ Բարոյականությունն առնչվում է այն կանոններին, որոնցով կարգավորվում է մարդու վարքագիծը հասարակության մեջ։ Նա թելադրում է մեզ անել ինչ-որ բան կամ արգելում է կատարել մեկ այլ բան։ Չնայած դրան՝ բարոյականի և իրավականի միջև հստակ սահմաններ դնելը դժվար է։

3)Որ՞ն է արդարության իրավական կողմը։
Օրենսդրության կարևորագույն խնդիրը հասարակության բոլոր անդամների համար արդարություն ապահովելն է։ Այսինքն՝ եթե մարդը հանցագործություն է կատարել, ապա սահմանված պատիժը պետք է համապատասխան, համարժեք լինի նրա կատարած արարքին։ Օրենքները և այլ նորմատիվ իրավական ակտեր ստեղծում է պետական իշխանությունը, որն ապահովում է դրանց կատարումը։ Այդ նպատակով ստեղծված են պետական համապատասխան մարմիններ՝ դատարաններ, ոստիկություն, քրեակատարողական հիմնարկներ և այլն։ 

4)Որոն՞ք են արդարության տեսակները։

Վերականգնող արդարադատություն՝
Արդարադատության այս տեսակն ավելի շուտ կենտրոնանում է զոհի բարօրության վրա, քան հանցագործին պատժելու: Այս իմաստով որոնվում է նյութական կամ խորհրդանշական եղանակով պատճառված վնասը վերականգնելը:Այս մոտեցման համաձայն ՝ զոհը և հանցագործը պետք է ներգրավվեն արդարության որոնման մեջ: Դրա համար հանցագործը պետք է հասկանա և ընդունի իր հասցրած վնասը: Վերականգնող արդարադատության օրինակ`  զոհերի և հանցագործների հաշտեցման ծրագրերն են , որը հիմնադրվել է Միացյալ Նահանգների և Կանադայի այն համայնքներում, որոնցում ներգրավված կողմերը հանդիպում են, խոսում տեղի ունեցածի և դրանց վրա ազդելու ձևի մասին և պայմանավորվում, թե ինչպես վերականգնել պատճառված վնասը:

Դատավարական արդարադատություն՝
Արդարադատության այս տեսակը սահմանում է նորմեր և կանոններ, որոնք պետք է հավասարապես հարգվեն բոլոր մարդկանց կողմից և սահմանում են տարբեր տեսակի տույժեր այն դեպքում, երբ քաղաքացիները մեղավոր են: Այս տեսակի արդարադատությունն իրականացնելու համար անհրաժեշտ է ունենալ անկողմնակալ չափանիշ, մինչդեռ դրա համար քրեական պատասխանատվության ենթարկվելը պահանջում է փորձագետի, այսինքն` փաստաբանի ներկայացում: Դատավարական արդարադատության իրականացումը իրականացվում է դատարաններում և այդ նպատակով պետության կողմից ստեղծված մարմիններում:

Պատժողական արդարադատություն՝
Պատժողական արդարադատությունը սահմանում է, որ յուրաքանչյուր անձ պետք է վարվի այնպես, ինչպես նա վերաբերվում է մյուսներին, ուստի մեղք գործելիս նա պետք է պատժվի: Այս տեսակի արդարադատությունից ակնկալվողն այն է, որ հետադարձ ուժի ազդեցությունը կհամոզի այլ մարդկանց հանցագործություններ կատարել: Պատժողական արդարադատության օրինակ Դրանք կլինեն մարդու իրավունքների ոտնահարումներ, որոնց մեջ չնայած որ հանցագործները միշտ չէ, որ պատժվում են անմիջապես, դրանք ի վերջո պատժվում են տեղական արդարադատության կամ միջազգային կազմակերպությունների կողմից:

Սոցիալական արդարություն՝
<Սոցիալական արդարություն> տերմինը հստակ ծագում չունի, բայց հայտնի է, որ այն սկսվեց կիրառվել 18-րդ դարում Եվրոպայում ՝ այն նորմերին վերաբերելու համար, որոնք պետք է բավարարվեին սոցիալական կարգը պահպանելու համար: Այդ իմաստով, միապետի պարտավորությունների մի մասը սահմանելն էր, թե որոնք կլինեն այն օրենքները կամ կանոնները, որոնք թույլ կտան խախտել գոյակցությունը և նրանց համապատասխան պատժամիջոցները: Այնուամենայնիվ, տերմինը ձեռք բերեց նոր երանգներ 19-րդ դարի վերջին Արդյունաբերական հեղափոխության, հետևաբար կապիտալիզմի և նոր տնտեսական և սոցիալական դինամիկայի ի հայտ գալուն պես: Այդ ժամանակ բրիտանական սոցիալիստական ​​շարժումը կընդուներ հասարակության մեջ ապրանքների հավասարակշռված բաշխում առաջարկելու գաղափարը, ինչը հիշեցնում է բաշխիչ արդարության արիստոտելյան տեսլականը: 1919 թ.-ին ՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին, Աշխատանքի համաշխարհային կազմակերպությունը ներառեց այս հասկացությունը իր սահմանադրության առաջին հոդվածում ՝ նշելով, որ մշտական ​​խաղաղությունը հնարավոր է միայն այն դեպքում, եթե այն հիմնված է սոցիալական արդարության վրա: Մինչ 1931 թ.-ին, Կաթոլիկ եկեղեցին առաջին անգամ հիշատակեց այդ տերմինն իր սոցիալական դոկտրինայում, որն օգտագործել է Պիուս XI պապը, որն ասել է, որ սոցիալական արդարությունը պետք է կիրառվի այնպես, որ նվազեցվի հարուստների և աղքատների միջև եղած անջրպետը: Մյուս կողմից, 2007 թ.-ին ՄԱԿ-ի Կազմակերպությունը յուրաքանչյուր տարվա փետրվարի 20-ը հայտարարում էր որպես Սոցիալական արդարության համաշխարհային օր

Աստվածային արդարություն՝
Աստվածային արդարությունն այն է, ինչը կիրառվում է Աստծո կողմից ՝ կախված որոշակի նորմերի կամ վարդապետությունների կատարումից: Քրիստոնեության մեջ այս կանոնները ներառված են «Տասը պատվիրաններում», մի տեսակ դեկալոգում, որում թելադրվում են վարքի այն ուղեցույցները, որոնք մարդիկ պետք է պահեն ներդաշնակ համակեցություն ունենալու համար: Պատվիրաններին չկատարելը, քրիստոնեական տեսանկյունից, իր հետ բերում է աստվածային պատժամիջոց կամ պատիժ, մինչդեռ դրանց կատարումը արժանի է փրկության և Աստծո պաշտպանության: Աստվածային արդարության բարձրագույն արտահայտությունը Վերջնական դատաստանն է, որը վերաբերում է այն իրադարձությանը, երբ բոլոր մարդիկ կդատվեն Երկրի վրա կատարած արարքների համար, և որտեղից կուղարկվեն հավերժական պատիժ կրելու կամ նրանց կստանան երկնային թագավորություն ՝ կախված նրանց վարքից: Իր հերթին, հինդուիզմում աստվածային արդարությունը կապված է կարմա հասկացության հետ, օրենք, որը յուրաքանչյուր մարդու մոտ կատարվում է ըստ իր գործողությունների: Դա պատժիչ արդարադատության մի տեսակ է, որի յուրաքանչյուր գործողություն ունի իր հետևանքը, ուստի իդեալականն է փորձել լավ վարվել այս կրոնական վարդապետության սկզբունքների համաձայն ՝ խուսափելու համար, որ հետևանքները բացասական լինեն և ազդեն ներկա կամ ապագա կյանքի վրա, որը ներկայացված է վերամարմնավորման գաղափարը:

Արաբական տիրապետությունը և Հայաստանը 8֊9դդ

Առաջադրանք

  • Որո՞նք էին արաբական տիրապետության քաղաքականության հիմնական ուղությունները։

7-րդ դարի կեսերին տեղի ունեցած արշավանքներ, որոնց նախնական նպատակն էր թալանել Հայկական լեռնաշխարհի ու նրա բնակչության հարստությունները՝ հետագայում աստիճանաբար այն տիրելու և մաս-մաս արաբներով վերաբնակեցնելու համար։ Նախապես պարտության մատնելով դարավոր պատերազմներից հոգնած երկու տերություններին՝ արաբները արշավեցին Հայաստան։

  • Ներկայացնե՛լ հակաարաբական ապստամբությունները 8-րդ դարում։

8-րդ դարում տեղի ունեցած ընդվզումներ արաբական տիրապետության դեմ տեղի էին ունենում Արաբական խալիֆայության վարչական միավոր Արմինիա կուսակալության տարածքում (Հայկական լեռնաշխարհ և Կովկասյան լեռներ)։ Գլխավորում էին հիմնականում Մամիկոնյան ու Բագրատունի իշխանական տոհմերի ներկայացուցիչները։ 8-րդ դարում տեղի ունեցած տեղական բնույթի կամ համահայկական նշանակության ընդվզումներում նախարարների մի մասը՝ Մամիկոնյաների գլխավորությամբ, ապավինում էր Բյուզանդական կայսրության օգնությանը։ Նախատեսվում էր ազատագրել Հայաստանը բյուզանդացիների զորքերով։ Բագրատունիները նպատակադրվել էին ժամանակավորապես հարմարվել ստեղծված քաղաքական իրավիճակին, և հարմար պահի սպասելով՝ սեփական ուժերով ապստամբել խալիֆայության դեմ ու վերականգնել անկախ պետականությունը։ Բագրատունիների հաշվարկները ավելի ճիշտ դուրս եկան։ Հայ իշխանական տների հիմնական մասը համախմբվեց նրանց շուրջ, իսկ Մամիկոնյանները դուրս եկան քաղաքական ասպարեզից։

  • Ներկայացնե՛լ արաբական տիրապետության թուլացման պատճառները։

8-րդ դարի ընթացքում տեղի ունեցած ապստամբական ելույթները 9-րդ դարում վերածվել էին ազատագրական հզոր շարժման, ինչի արդյունքում խալիֆայության մի շարք նահանգներ անկախության կարգավիճակ ձեռք բերեցին։ 8-րդ դարի 50-ական թվականներին՝ կապված քաղաքական կենտրոնը Սիրիայից Իրաք տեղափոխելու Աբբասյանների որոշման հետ՝ ապստամբության դրոշ էին բարձրացրել Դամասկոսի, Հաուրանի և այլ քաղաքների բնակիչները։ 759-760 թվականներին խալիֆայության դեմ ապստամբեց ժամանակակից Լիբանանը, 774-775 թվականներին՝ Արմինիան։ Կորդովայում նախկին գահի առաջնորդները՝ Օմայյանները, ապստաբություն բարձրացրին, ինչի արդյունքում արաբական Իսպանիան անկախացավ՝ որպես Կորդովայի (Անդալուսի) իշխանություն։ Սա առաջին անջատումն էր։ 9-րդ դարի 10-ական թվականներին խռովության ալիք է բարձրացնում Եգիպտոսի արաբ և ղպտի բնակչությունը։ 816-837 թվականներին խալիֆայությունը հիմնահատակ ցնցում է Բաբեկի ապստամբությունը Ատրպատականում, որը արագ տարածվում է։ Հերթական գյուղացիական ընդվզումների մեջ հատկապես աչքի ընկավ Ստրուկ-զանջիների ապստամբությունը, որը տևեց շուրջ 15 տարի (869-883)։

《 Սուրբ երրորդությունը》՝ Մեսրոպ Մաշտոց, Սահակ Պարթև, Վռամշապուհ թագավոր

Ներկայացնե՛լ ինչպիսի շարժառիթներ կարող էր ունենալ Մեսրոպ Մաշտոցը հայոց գրերի ստեղծումն իրականություն դարձնելու հարցում։

Մեսրոպ Մաշտոցը ավարտելով իր ուսումը մի շարք աշակերտների հետ մեկնում է Գողթան գավառ քրիստոնեություն քարոզելու։Ժողովրդի մեջ այդ ժամանակ բավականին արմատավորված էր հեթանոսությունը և բազմաստվածությունը։Մեսրոպ Մաշտոցը տեսնելով այս ամենը հասկանում է, որ քրիստոնեությունը մարդկանց մեջ միայն քարոզչությամբ չի կարող արմատավորվել և պետք է զբաղվել կրթությամբ։

Ներկայացնե՛լ ինչպիսի շարժառիթներ կարող էր ունենալ Սահակ Պարթևը հայոց գրերի ստեղծումն իրականություն դարձնելու հարցում։

Գրերի գյուտում մեծ ներդրում են ունեցել հայոց կաթողիկոս Սահակ Պարթևը և հայոց արքա Վռամշապուհը:Սահակ Պարթևը Մեսրոպ Մաշտոցի հետ կազմել է ծեսերի և օրհնությունների գիրքը՝ «Մաշտոցը», կարգավորել հայկական Տոնացույցը, գրել և եղանակավորել է շարականներ, Պատարագամատույց, ծիսական աղոթքներ, կազմակերպել հունարենից Աստվածաշնչի թարգմանությունն ու կանոնացումը: 

Ներկայացնե՛լ ինչպիսի շարժառիթներ կարող էր ունենալ Վռանշապուհ արքան հայոց գրերի ստեղծումն իրականություն դարձնելու հարցում։

Այդ գործում մեծ ներդրում է ունեցել Վռամշապուհը։Արքաօգնությամբ նրանք բերել են տալիս այսպես կոչված Դանիելյան հայկական գրերը և շուտով համոզվում, որ դրանք չեն համապատասխանում հայերենի հնչյունական համակարգին: Հայոց գրերը ստեղծելու նպատակով Մեսրոպ Մաշտոցն իր աշակերտների հետ ճանապարհ է ընկնում Ասորիքի Ամիդ, Եդեսիա և Սամոսատ քաղաքները, ուսումնասիրում օտարալեզու մատյանները, խորհրդակցում ասորի և հույն գիտունների հետ և 405թ. ստեղծում հայոց գրերը:

The Titanic and the Temple of Doom

  We need to leave the icy cold waters of the North Atlantic, and go thousands of miles back to the dry heat of the Nile Valley in Egypt.  It is here, perhaps, that we can find the start of the mystery of the Titanic, here in the year 1910, in the great city of Cairo.
   One day, a British Egyptologist, called Douglas Murray, was staying in Cairo, when he was contacted by a man he did not know, a strange American adventurer.
   The American had something unusual to offer the British archaeologist, something that was certain to thrill him : a beautiful ancient Egyptian mummy-case,  containing the mummy of the high-priestess from the temple of the god Amon-Ra. The object was over 3000 years old, but in beautiful condition – gold, with bright paintings on it, and a "portrait" of the priestess. The American did not want a lot of money for it, and Murray was delighted. He gave the man a cheque.
    The cheque was never cashed. That evening the American who had sold the case died.  For his part, Murray arranged to have the treasure sent back to Britain. However, it was not long before he learnt more about the beautiful mummy : apparently it had been discovered in a funeral chamber in a dry part of the Nile Valley. On the walls of the chamber, there were inscriptions which warned of terrible consequences to anyone who broke into the tomb. Murray was pretty sceptical about this warning until a few days later, when a gun he was holding exploded in his hand, shattering his arm. The arm had to be amputated.
   Murray decided to come back to England. On the return journey, two of his companions died from mysterious causes, two servants who had handled the mummy died soon afterwards. By this time, Murray had decided that there really was a spell on the mummy, and he decided to get rid of it. A lady he knew said she would like it, so he gave it to her. Shortly afterwards, the lady's mother died, and her fiancé left her : she herself caught a strange disease. She tried to give the mummy case back to Douglas Murray, but naturally Murray did not want to have anything more to do with the cursed object.  In the end, it was presented to the British Museum.

Մենք պետք է հեռանանք Հյուսիսային Ատլանտյան օվկիանոսի սառցե սառը ջրերից և հազարավոր մղոններ հետ գնանք Եգիպտոսում Նեղոսի հովտի չոր շոգին: Հենց այստեղ, հավանաբար, մենք կարող ենք գտնել Տիտանիկի առեղծվածի սկիզբը, այստեղ 1910 թվականին, մեծ քաղաքում՝ Կահիրեում:
   Մի օր բրիտանացի եգիպտագետ Դուգլաս Մյուրեյը բնակվում էր Կահիրեում, երբ նրա հետ կապվեց մի մարդ, ում նա չգիտեր, տարօրինակ ամերիկացի արկածախնդիր:
   Ամերիկացին անսովոր բան ուներ առաջարկելու բրիտանացի հնագետին, ինչը, անկասկած, կհուզեր նրան. հին եգիպտական ​​գեղեցիկ պատյան, որը պարունակում էր քահանայապետի մումիան Ամոն-Ռա աստծո տաճարից: Օբյեկտը ավելի քան 3000 տարեկան էր, բայց գեղեցիկ վիճակում՝ ոսկի, վրան վառ նկարներով և քրմուհու «դիմանկարով»։ Ամերիկացին դրա համար մեծ գումար չէր ուզում, իսկ Մարեյը հիացած էր։ Նա տղամարդուն չեկ տվեց։
    Չեկը երբեք չի կանխիկացվել։ Այդ օրը երեկոյան գործը ծախած ամերիկացին մահացավ։ Իր հերթին Մյուրեյը կազմակերպեց, որ գանձը հետ ուղարկվի Բրիտանիա: Այնուամենայնիվ, շատ չանցավ, որ նա ավելին իմացավ գեղեցիկ մումիայի մասին. ըստ երևույթին, այն հայտնաբերվել էր Նեղոսի հովտի չոր հատվածում գտնվող թաղման պալատում: Պալատի պատերին կային գրություններ, որոնք զգուշացնում էին սարսափելի հետեւանքների մասին, ով ներխուժում էր գերեզման։ Մյուրեյը բավականին թերահավատորեն էր վերաբերվում այս նախազգուշացմանը մինչև մի քանի օր անց, երբ ատրճանակը, որը նա պահում էր, պայթեց նրա ձեռքում՝ ջարդելով նրա ձեռքը: Թևը պետք է անդամահատվեր։
   Մարեյը որոշել է վերադառնալ Անգլիա։ Վերադարձի ճանապարհին նրա երկու ուղեկիցները մահացան առեղծվածային պատճառներից, իսկ երկու ծառաներ, ովքեր վարում էին մումիան, շուտով մահացան: Այդ ժամանակ Մյուրեյը որոշել էր, որ մումիայի վրա իսկապես հմայություն կա, և նա որոշեց ազատվել դրանից։ Նրա ծանոթ մի տիկին ասաց, որ իրեն դուր կգա, ուստի նա տվեց նրան: Կարճ ժամանակ անց տիկնոջ մայրը մահացավ, իսկ փեսացուն լքեց նրան. ինքն էլ տարօրինակ հիվանդացավ։ Նա փորձեց մումիայի պատյանը վերադարձնել Դուգլաս Մյուրեյին, բայց, բնականաբար, Մյուրեյը չէր ցանկանում այլևս որևէ առնչություն ունենալ անիծված առարկայի հետ: Վերջում այն ​​ներկայացվել է Բրիտանական թանգարանին։

Պավլիկյան շարժումը Հայաստանում և դրա տարածումը

  • Վերլուծիր Պավլիկյան շարժման տարածումը

Պավլիկյան շարժում, պավլիկյան ուսմունքի վրա հիմնված միջնադարյան աղանդավորական շարժում։ Նկատելի դեր է խաղացել Մեծ Հայքի հոգևոր−կրոնական կյանքում։ Ծնունդ է առել Հայաստանում և ապա սփռվել Բյուզանդական կայսրության փոքրասիական շրջաններում։ Այն լուրջ սպառնալիք դարձավ կայսրության եկեղեցու միասնության համար, դրա համար էլ նրա դեմ ծավալվեց դաժան պայքար։

Պավլիկյան շարժման սկզբնավորումը և ընթացքը

Աղանդավորների քարոզները լայն արձագանք էին գտնում ժողովրդի շրջանում: Նրանց էին սկսում հարել ոչ միայն գյուղացիները, արհեստավորներն ու առևտրականները, այլև անգամ ազնվականների և հոգևորականների մի մասը: Աղանդավորական շարժումների պատմության մեջ իր հզորությամբ և նշանակությամբ առանձնանում է պավլիկյան շարժումը: Այն իր անվանումն ստացել է շարժման հիմնադիր Պողոսի (հունարեն՝ Պավլոս) անունից: Շարժումը հատկապես ուժեղ էր Բյուզանդիային ենթակա Արևմտյան Հայաստանում: Այն բավականին ուժեղ էր նաև Արևելյան Հայաստանում: Վտանգն այնքան սպառնալից էր, որ կաթողիկոս Հովհան Օձնեցին հատուկ աշխատություն գրեց պավլիկյանների վարդապետության դեմ: Միաժամանակ նա դիմեց կտրուկ և խիստ քայլերի՝ պավլիկյան շարժումն արմատախիլ անելու համար: 719թ. գումարված Դվինի եկեղեցական ժողովը խստորեն պատվիրում էր հավատացյալներին որևէ հարաբերություն չունենալ պավլիկյանների հետ: Արգելվում էր անգամ նրանց հետ խոսելը: Հայոց կաթողիկոսի սկսած հալածանքները հարկադրեցին պավլիկյաններին տեղափոխվել դեպի Փոքր Հայք, Կապադովկիա և Պոնտոս: Շարժումն Արևելյան Հայաստանում գործնականում մարեց:

Արևմտյան Հայաստանում, ընդհակառակը, շարժումը գնալով նոր թափ ստացավ: Կարևոր կենտրոն դարձավ Բարձր Հայքի Մանանաղի գավառը, որտեղ բուռն գործունեություն էր ծավալել պավլիկյանների առաջին առաջնորդներից Կոստանդինը: Նա տեղափոխվում է Փոքր Հայք և իր հետևորդների հետ միասին հիմնում պավլիկյան մի մեծ համայնք:

Շարժման վերելքը և պարտությունը

Պավլիկյանները ոչ միայն իրենց գաղափարներով, այլև ռազմական գործողություններով լուրջ վտանգի ենթարկեցին Բյուզանդական կայսրության գոյությունը: Ուստի բյուզանդական արքունիքը IX դ. կեսերին ուժեղացրեց պատժիչ գործողությունները պավլիկյանների դեմ: Մի պահ նրանք անգամ ստիպված եղան թողնել կայսրության սահմանները և ապաստանել արաբական տիրույթներում: Արաբական խալիֆայությունը սիրով նրանց ապաստան տվեց և բնակեցրեց սահմանամերձ շրջաններում: Նրանք մտադիր էին հայ պավլիկյանների ուժերն օգտագործել Բյուզանդիայի դեմ իրենց պայքարում:
Բյուզանդական զորքերն անխնա ոչնչացնում էին պավլիկյաններին՝ նպատակ ունենալով արմատախիլ անել շարժումը: Հենակետ դարձնելով Տևրիկ ամրոցը՝ պավլիկյանները ոչ միայն պաշտպանվում էին, այլև դիմում լայն հարձակողական գործողությունների: Պավլիկյանները վճռական պայքարի դիմեցին, երբ նրանց զինված ուժերի գլուխ անցավ տաղանդավոր զորավար Կարբեասը: Նրա ղեկավարությամբ պավլիկյանները փայլուն ու տպավորիչ հաղթանակներ տարան բյուզանդական կանոնավոր զորքերի դեմ և կարողացան անգամ դուրս գալ Սև ծովի ափերն ու մոտենալ կայսրության մայրաքաղաքին: Շարժման մասնակիցների թիվը կտրուկ աճեց:

Կայսրությունն ստիպված եղավ կենաց-մահու պայքար մղել անհաշտ թշնամու դեմ: Գահ բարձրացած հայազգի կայսր Վասիլ Ա-ն դիմեց վճռական գործողությունների: Նրա բանակները 872թ.՝ ծանր կռիվներից հետո, ջախջախիչ պարտության մատնեցին պավլիկյաններին և ավերեցին Տևրիկ ամրոցը՝ պավլիկյանների վերջին հենակետը:
Կայսրությունը պավլիկյաններին հոծ խմբերով տեղափոխեց Բալկաններ, որտեղ նրանք շարունակեցին տարածել իրենց գաղափարները: Նրանց ազդեցությամբ Բուլղարիայում ծնունդ առավ բոգոմիլների, իսկ Ֆրանսիայում ալբիգոյանների շարժումները:

Skip to toolbar